November 2018 – Gramophone

Post Calving Challenges In Milk Cattles

30/11/2018

दुभत्या जनावरांची व्याल्यानंतरची सुरक्षितता:-

व्याल्यानंतर जनावरांची शारीरिक शक्ति घटते आणि त्यांच्यात कॅल्शियमचा अभाव दिसून येतो. त्यामुळे जनावरांमध्ये दुधाची निर्मिती तर कमी होतेच पण जनावराला दुधाचा तापसुद्धा येऊ शकतो. काही जनावरांना वार पडण्यात अडचण देखील येते. अशा वेळी जनावरांची चांगली देखभाल करणे आणि योग्य मात्रेत पोशाक पशू आहार देणे तसेच शक्तीवर्धक पेय देणे आवश्यक असते.

उपाय:-

ट्रान्समिक्स मिल्क फीवर आणि केटोसिससारख्या चयापचयाच्या रोगांना आटोक्यात ठेवण्यास मदत करते.
ट्रान्समिक्स व्याल्याने होणार्‍या तनावाला कमी करते.
ट्रान्समिक्स प्लेसेंटा आणि मेट्रिसिसच्या शक्यता रोखते.
ट्रान्समिक्स जनावरांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यात मदत करते.
ट्रान्समिक्स दुधाचे उत्पादन वाढवते.

मात्रा:-

व्याल्यानंतर जनावरांना 500 मिली ट्रान्समिक्स बाटलीने पाजावे आणि दुसरी मात्रा त्यानंतर 48 ते 72 तासांनी बाटलीनेच द्यावी.

खाली दिलेले बटन दाबून या माहितीला आपली पसंती द्या आणि अन्य शेतकर्यां पर्यंत पोहोचवण्यासाठी ती शेअर करा.

Management of Powdery mildew in Peas

26/11/2018

मटारवरील भुरी रोगाचा प्रतिबंध:-

लक्षणे:-

आधी हा रोग जुन्या पानांवर दिसतो आणि नंतर रोपांच्या अन्य भागांवर पसरतो.
पानांच्या दोन्ही बाजूंवर भुकटी बनु लागते.
त्यानंतर कोवळे देठ, शेंगा इत्यादींवर भुकटीचे डाग पडतात.
रोपाच्या पृष्ठभागावर पांढरी भुकटी दिसू लागते. फळे लागत नाहीत किंवा लहान रहातात.
शेवटच्या टप्प्यात भुकटीची वाढ शेंगाना झाकून टाकते. त्यामुळे त्या विकण्यास योग्य रहात नाहीत.

प्रतिबंध:-

उशिरा पेरणी करू नये.
अर्का अजीत, PSM-5, जवाहर मटर-4, जेपी-83, जेआरएस-14 अशी रोग प्रतिरोधक वाणे वापरावीत.
विरघळणारे सल्फर 50% WP 3 ग्रॅम प्रति लीटर पाण्यातून किंवा डायनोकेप 48% ईसी 2 मिली प्रति ली पाण्यातून दहा दिवसांच्या अंतराने दोन किंवा तीन वेळा फवारावे.

Control of Fruit Rot in Brinjal

23/11/2018

वांग्यावरील फळ कुजव्या रोगाचा प्रतिबंध :-

लक्षणे:–

अतिरिक्त ओल या रोगाच्या विकासास सहाय्य करते.
फळांजवळ जळल्यासारखे कोरडे डाग पडतात. ते हळूहळू इतर फळांवर पसरतात.
रोगग्रस्त फळांची साल करड्या रंगाची होते आणि तिच्यावर पांढरी बुरशी वाढते.

प्रतिबंध:–

रोगग्रस्त रोपाची पाने आणि इतर भाग तोडून नष्ट करावेत.
पिकावर मॅन्कोझेब @ 400 ग्रॅम/एकर किंवा जिनेब @ 400 ग्रॅम किंवा केप्टॉन + हेक्साकोनाज़ोल @ 250 ग्रॅम/ एकरची मात्रा 10 दिवसांच्या अंतराने फवारावी.

Management of pod borer in Gram(Chickpea)

22/11/2018

हरबर्‍यातील घाटे पोखरणार्‍या अळीचे नियंत्रण:-

घाटे पोखरणारी अळी ही कुप्रसिद्ध कीड पिकाला भारी नुकसान पोहोचवते. घाटे पोखरणार्‍या अळीमुळे उत्पादनात 21% हानी होते. या किडीमुळे हरबर्‍याचे सुमारे 50 ते 60% नुकसान होते. हरबर्‍याशिवाय ही कीड तूर, मटार, सूर्यफूल, कापूस, मिरची, ज्वारी, शेंगदाणा, टोमॅटो आणि इतर पिकांनाही ग्रासते. ही डाळी आणि गळिताच्या धान्यावरील विनाशकारी कीड आहे.

संक्रमण:-

किडीची सुरुवात सहसा अंकुरणांनंतर एका पंधरवड्याने होते. फुलोरा येण्याच्या वेळी ढगाळ आणि दमट हवामानात तिचे स्वरूप गंभीर होते. मादी अनेक लहान पांढरी अंडी घालते. 3-4 दिवसात त्यातून अळ्या निघतात. त्या कोवळा पाला खातात आणि त्यानंतर घाट्यांवर हल्ला करतात. एक पूर्ण विकसित अळी सुमारे 34 मिमी लांब, हिरव्या ते राखाडी रंगाची असते. ती मातीत जाऊन कोश बनवते. या किडीचे जीवनचक्र सुमारे 30-45 दिवसात पूर्ण होते. एका वर्षात किडीच्या आठ पिढ्या होतात.

नियंत्रण:-

उन्हाळ्यात खोल नांगरणी करावी. त्यामुळे जमिनीत लपलेले किडे नैसर्गिक शत्रू खातील. 0.5% जिगरी आणि 0.1% बोरिक अॅसिडबरोबर HaNVP 100 LE प्रति एकर अंडी घालण्याच्या वेळी फवारावे आणि 15-20 दिवसांनी पुन्हा फवारणी करावी. रसायनांच्या वापरात 2.00 मिलीलीटर प्रोफेनोफोस 50 ईसी प्रति लीटर पाण्यात अंडीनाशक म्हणून फवारावे. हेक्टरी 4-5 फेरोमेन ट्रॅप वापरावेत. सुरुवातीच्या अवस्थेत निंबोणीच्या फळांचे सत्व 5% फवारावे. हल्ला तीव्र असल्यास इंडोक्साकार्ब 14.5% SC 0.5 मिली किंवा स्पिनोसेड 45% SC 0.1 मिली किंवा 2.5 मिली क्लोरोपाईरीफास 20 EC प्रति ली. पाण्यातून फवारावे. पक्षी बसण्यासाठी 4-5 जागा बनावाव्यात आणि पिकाच्या सर्व बाजूंनी भेंडी आणि झेंडूचे सुरक्षा पीक लावावे.

Management of Late blight in Potato

19/11/2018

बटाट्यावर उशिरा पडलेल्या मर रोगाचे नियंत्रण

उशिरा पडलेली मर हा बटाट्याचा मुख्य रोग आहे.
हा रोग फायटोप्थोरा इन्फेसटेन्स नावाच्या बुरशीमुळे होतो. तो पाने, बुडखे आणि कंदांना हानी करतो.
रोग आधी पानांच्या कडांवरील ओलसर, फिकट करड्या व्रणांच्या स्वरुपात दिसतो.
संक्रमित पानाच्या उतींना मारल्यावर व्रण गडद करडे, कोरडे आणि भुरभुरीत होतात.
आर्द्र वातावरणात बुरशीची वाढ दागांच्या खालील बाजूस कापसासारखी दिसते.
डाग काळे होतात कारण ग्रस्त पाने सडू लागतात. गंभीर हल्ल्यामुळे सर्व पाने सडून सुकतात आणि गळून पडतात तसेच खोड सुकते आणि रोप मरते. जमीनीखाली कंदांचा परिपक्व होण्यापूर्वीच क्षय होतो. कंद हिरवे पडतात.
बटाट्यावर उशिरा पडलेल्या मर रोगाच्या नियंत्रणासाठी मॅन्कोझेब 75% WP @ 50 ग्रॅ. / 15 लीटर पाण्यात किंवा कॉपर ऑक्सीक्लोराइड 50% WP @ 50 ग्रॅ. / 15 लीटर पाण्यात किंवा मेटालेक्सिल + मॅन्कोझेब @ 50 ग्रॅ / 15 लीटर पाण्यातून फवारावे.

Vaccination For Dairy Animals

17/11/2018

दुभत्या जनावरांचे लसीकरण:-

लसीकरणाने जनावरांची रोगप्रतिकारक्षमता वाढते. वेगवेगळ्या रोगांचे वाहक असलेल्या जीवाणु, विषाणु, परजीवी, प्रोटोझोआ आणि बुरशीच्या संक्रमणाविरुद्ध लढण्यासाठी लसीकरण त्यांचे शरीर तयार करते.

क्र.	रोगाचे नाव	पहिली मात्रा देण्याचे वय	बुस्टर देण्यासाठी योग्य वेळ	नंतरच्या मात्रा
1	खुरकुत आणि लाळ्या रोग (एफएमडी)	4 महिने किंवा त्याहून जास्त	पहिल्या मात्रेनंतर 1 महिना	सहा महिन्यांनंतर
2	रक्तस्रावी सेप्टिसिमीया (एचएस)	6 महिने किंवा त्याहून जास्त	–	दरवर्षी किंवा साथ येण्याची शक्यता असल्यास
3	ब्लॅक क्वार्टर (बीक्यू)	6 महिने किंवा त्याहून जास्त	–	दरवर्षी किंवा साठीची शक्यता असल्यास
4	ब्रूसीलोसिस	4-8 महिने (केवळ माद्यांसाठी)	–	आयुष्यात एकदाच
5	थेइलेरिओसिस (Theileriosis)	3 महिने किंवा त्याहून जास्त	–	आयुष्यात एकदाच (फक्त क्रॉसब्रीड आणि विदेशी जनावरांसाठी)
6	अ‍ॅन्थ्रेक्स	4 महिने किंवा त्याहून जास्त		दरवर्षी किंवा साथ येण्याची शक्यता असल्यास
7	आय.बी. आर (IBR)	3 महिने किंवा त्याहून जास्त	पहिल्या मात्रेनंतर 1 महिना	छह मासिक (वर्तमान में भारत में टीका नहीं बनाई गई)
8	रेबीज (फक्त चावल्यावर)	चावल्यावर लगेचच	चौथ्या दिवशी	पहिल्या मात्रेनंतर 7 व्या, 14 व्या, 28 व्या आणि 90 व्या दिवशी

माहिती असणे आवश्यक असलेल्या मुख्य बाबी

लसीकरण्याच्या वेळी जनावर निरोगी असणे आवश्यक आहे.
आधीपासून कोणत्याही कारणाने वाईट हवामान, चारा-पाण्याचा अभाव, रोगाची लागण, प्रवास अशा कोणत्याही कारणाने तणावाखाली असलेल्या जनावरांचे लसीकरण करू नये.
लसीकरणाच्या एक ते दोन आठवडे पूर्वी जनावरांचे डी -वार्मिंग करावे.
पशुवैद्य किंवा विशेषज्ञाच्या लसीकरणाच्या संबंधातील सल्ल्यांचे काटेकोर पालन करावे.
लसीची उत्पादक कंपनी, बॅच नंबर, एक्स्पायरी डेट, मात्रा इत्यादीबाबत नोंदी ठेवाव्यात.
लसीकरण केल्यावर जनावरांसाठी तणावमुक्त वातावरण बनवा.

Greening in Potato Tubers

17/11/2018

बटाट्याच्या कंदातील हिरवेपणा –

हा बटाट्यामधील शारीरिक रोग आहे. तो बटाट्याचे कंद प्रकाशाच्या संपर्कात आल्याने होतो.
बटाट्याच्या पिकाला मातीने न झाकल्यास बटाट्याच्या कंदाचा वरील भाग सतत प्रकाशाच्या संपर्कात येत राहतो. त्यामुळे त्यात हिरवेपणा आढळू लागतो.
बटाट्याची साठवण घरात प्रकाश असलेल्या जागी केल्यास कंदात हिरवेपणा आढळून येऊ लागतो.
कच्च्या बटाट्यात सोलेनिन नावाचे रसायन निर्माण झाल्याने बटाट्यात हिरवेपणा येतो. त्यामुळे बटाट्याला कडवट चव येते.

खबरदारी –

कच्चे बटाटे खाऊ नयेत.
बटाट्याच्या पिकात कंद बनण्याची सुरुवात होताना (पेरणीनंतर 35-40 दिवसांनंतर) मातीने बटाटे झाकावेत, जेणेकरून बटाट्याचे कंद प्रकाशाच्या संपर्कात येणार नाहीत.
बटाट्याची साठवण अंधार्‍या जागी करावी. साठवणीच्या जागी कोठून प्रकाश येत असल्यास ते बंद करावे.

Drip irrigation a Boon

16/11/2018

ठिबक सिंचन (ड्रिप इरिगेशन) – एक वरदान

चांगल्या पिकासाठी आणि भरघोस उत्पादनासाठी पाण्याची उपलब्धता हा एक महत्वपूर्ण घटक आहे. सतत वाढणारी लोकसंख्या आणि वातावरणातील बादलामुळे जमिनीतील उपलब्ध पाण्याचा साठा घटत आहे. त्यामुळे पिकांचे उत्पादन सातत्याने कमी होत आहे. ही समस्या सोडवण्यासाठी ठिबक सिंचनाचा शोध लावण्यात आलेला आहे. हा शोध शेतकर्‍यांसाठी वरदान ठरला आहे. या पद्धतीत प्लॅस्टिकच्या नळ्यांनी पाणी थेट रोपांच्या मुळाशी पोहोचवले जाते आणि उर्वरकेदेखील त्याचप्रकारे रोपांच्या मुळाशी पोहोचवली जात असल्यास त्या प्रक्रियेला फर्टिगेशन असे म्हणतात.

ठिबक सिंचनाचे लाभ –

इतर सिंचन प्रणालींच्या तुलनेत पाण्याची 60-70% टक्के बचत होते.
ठिबक सिंचनाच्या माध्यमातून अधिक दक्षता घेत रोपांना पोशाक तत्वे उपलब्ध करून देण्यास मदत होते.
ठिबक सिंचनाच्या माध्यमातून पाण्याचे बाष्पीभवन आणि पाझर या कारणांनी होणारा अपव्यय रोखणे शक्य होते.
ठिबक सिंचनाच्या माध्यमातून पाणी थेट रोपांच्या मुळांनाच दिले जाते. त्यामुळे आजूबाजूची जमीन कोरडी राहते आणि तण वाढत नाही.

Prevention/Control/Treatment of Mastitis

14/11/2018

स्तन शोथ रोगापासून बचाव/प्रतिबंध/उपचार:-

स्तन शोथ रोगामुळे होणार्‍या आर्थिक हानीच्या मूल्यमापनातून आश्चर्यकारक तथ्य समोर आले आहे की हा रोग प्रत्यक्षपणे जेवढी हानी करतो त्याहून अनेकपट जास्त अप्रत्यक्ष आर्थिक हानी पशुपालकांना सोसावी लागते. काही वेळा स्तन शोथ रोगाची लक्षणे प्रकट आढळून येत नाहत पण दुधातील घट, दुधाच्या गुणवत्तेतील घट आणि पाझर आटल्यावर जनावराच्या (ड्राय काऊ) स्तनाला जी आंशिक किंवा पूर्ण हानी होते ती पुढील वेताच्या वेळी समजून येते.

नियंत्रण:-

जनावरे बांधण्याची/ बसण्याची आणि धार काढण्याची जागा स्वच्छ राहील याकडे विशेष लक्ष द्यावे.
धार काढण्यासाठी योग्य तंत्र वापरावे. त्यामुळे आचळाला कोणतीही इजा होऊ नये.
आचळाला झालेल्या कोणत्याही इजेवर (किरकोळ खरचटणे देखील) योग्य उपचार तातडीने करावेत.
धार काढण्यापूर्वी आणि धार काढल्यावर आचळ औषधी द्रावणाने (पोटॅशियम परमॅगनेट 1:1000 किंवा क्लोरहेक्सिडीन 0.5 प्रतिशत) स्वच्छ करावेत.
दुधाची धार केव्हाही जमिनीवर मारू नये.
वेळोवेळी दुधाची तपासणी (काळ्या भांड्यात धार धरून किंवा प्रयोगशाळेत) करून घ्यावी.
पाझर आटलेल्या जनावराचे उपचार केल्यास वेतानंतर स्तन शोथ रोग होण्याची शक्यता जवळपास संपते. त्यासाठी पशुवैद्याशी संपर्क साधावा.
रोगी जनावरांना निरोगी जनावरांपासून वेगळे ठेवावे आणि त्यांची धार देखील वेगळी काढावी. असे करणे शक्य नसल्यास रोगी जनावराची धार सर्वात शेवटी काढावी.

उपचार:-

रोगाचा यशस्वी उपचार करणे सुरुवातीच्या अवस्थेतच शक्य असते. अन्यथा रोग वाढल्यास आचळ वाचवणे अवघड जाते. त्यापासून वाचण्यासाठी दुधाळ जनावराच्या दुधाची तपासणी वेळोवेळी करवून घेऊन जीवाणुनाशक औषधांचे उपचार पशुवैद्यांकडून करून घ्यावेत. सहसा ही औषधे आचळात नळीद्वारे किंवा मांसपेशीत इंजेक्शनद्वारे दिली जातात.

आचळात नळीने औषधे देण्याचे उपचार सुरू असताना जनावराचे दूध पिण्यायोग्य नसते. त्यामुळे अशा औषधाची शेवटची मात्रा दिल्यावर 48 तासापर्यंत त्या जनावराचे दूध वापरू नये. उपचार मधेच न सोडता पूर्ण करणे देखील अत्यावश्यक असते. त्याशिवाय किमान चालू वेतात जनावर पुन्हा सामान्य दूध देऊ लागेल अशी आशा ठेवू नये.

प्रतिबंध:-

स्तन शोथ रोगाच्या प्रभावी प्रतिबंधासाठी खबरदारीचे पुढील उपाय योजावेत:

दुभत्या जनावरांच्या राहण्याच्या जागेची नियमित साफसफाई आवश्यक आहे. त्यासाठी फिनाईल किंवा अमोनिया कम्पाउन्ड फवारावे.
धार काढल्यानंतर आचळाची सफाई करण्यासाठी लाल पोटाश किंवा सेव्हलोन वापरता येईल.
दुभत्या जनावरांचा पान्हा आटल्यास ड्राय थेरेपीद्वारे योग्य ते उपाय करावेत.
स्तन शोथ झाल्यास तातडीने पशुवैद्याचा सल्ला घेऊन औषधोपचार करावेत.
निश्चित कालावधीनंतर धार काढावी.

Mastitis Disease in Dairy Cattle

13/11/2018

दुभत्या जनावरातील स्तन शोथ रोग:-

स्तन शोथ हा दुभत्या जनावरांना होणारा एक रोग आहे. या रोगाची लागण झालेल्या जनावरांची सुरूवातीला आचळे गरम होतात, त्यात वेदना होतात आणि सूज येते. जनावरांना ताप देखील येतो. ही लक्षणे आढळून येताच दुधाच्या गुणवत्तेवर परिणाम होतो. दुध पातळ दिसते, त्यात गाठी होतात आणि रक्त किंवा पू मिसळला जातो. जनावर खाणे-पिणे बंद करते आणि त्याला अरूचि ग्रासते.
हा रोग सामान्यता गाय, म्हैस, बकरी, डुक्कर इत्यादि जनावरात आढळून येतो. स्तन शोथ रोग अनेक प्रकारच्या जीवाणु, विषाणु, बुरशी, यीस्ट किंवा मोल्डच्या संक्रमणामुळे होतो. त्याशिवाय जखम आणि प्रतिकूल हवामानाने देखील तो होतो.
प्राचीन काळापासून हा रोग दूध देणारी जनावरे आणि त्यांना पाळणार्‍या लोकांसाठी चिंतेचा विषय राहिलेला आहे. पशु धनाच्या विकासात आणि श्वेत क्रांतीच्या सफलतेमध्ये हा रोग सर्वात मोठी बाधा आहे. दरवर्षी भारतभरात या रोगामुळे कोट्यावधी रुपयांची हानी होते आणि त्यामुळे जनावरे पाळणार्‍याची आर्थिक परिस्थिति खालावते.